Semerkant’ta doğu bilgeliği

22. toplantı olmasına rağmen, bu yılki ŞİÖ üye devletlerinin Devlet Başkanları Konseyi özellikle Üç kişi için dikkat çekici oldu. Birincisi, bu yılki Rusya-Ukrayna ihtilafının arka planına karşı, Putin’in dünyadaki herhangi bir kamu ziyareti özel ilgi çekecek gibi görünüyor ve çeşitli medya onun sözlerini ve eylemlerini ortaya çıkarmak istiyor.

Rusya’daki gerçek statü, bu sefer bir düzineden fazla devlet başkanıyla bir araya gelme zamanından bahsetmiyorum bile; ikincisi, İran’ın resmi olarak ŞİÖ’ye üye olması ki bu gerçekten çok özel bir sinyal olan İran, 40 yılı aşkın bir süredir Batı dünyası tarafından tam olarak onaylanmıştır, ABD ve Avrupa Birliği tarafından henüz tam olarak onaylanan Rusya ve Ukrayna konusu insan hakları ve zorla çalıştırma Bu üç ülke bir araya geldiğinde, dünyada bir tür uzun vadeli ve derin değişimin habercisi gibi görünüyor.

Üçüncü noktadan bahsetmişken, Cumhurbaşkanımız Erdoğan’ın bir düzineden fazla ulusal liderin arasında oturup sohbet ederken ve gülerken çekilmiş bir fotoğrafı. Ortam çok mutlu ve uyumlu ve dünyanın birçok medyası bu fotoğrafı “Türkiye istiyor NATO üyesi olan Türkiye, SCO’ya üye olduğunda çok merak uyandıracak olan SCO’ya tam üye olun. Kısacası, dünyanın diğer ucundaki G7 tüm evreni temsil ederken ve tüm insanlık Ukrayna halkı için ağlarken, Rusya’ya kükrüyor ve dünya insanlarına davranmayı ve yapmayı öğretiyorken, her şey ne kadar doğruysa, o zaman ortalık dolup taşıyor. Kahkaha ve neşe ve uyumlu bir SCO zirvesi açık bir karşıtlık oluşturdu.

8 tanesi 3,2 milyar 36 milyon kilometrekarelik bir nüfusu ve dünya toplam nüfusunun %43’ünü temsil eden 27 trilyon ABD doları toplam GSYİH’yi kapsıyor ve sayı hala artıyor. O halde Şanghay İşbirliği Örgütü’ne kısaca bir göz atalım. Şanghay İşbirliği Örgütü, Kazakistan Cumhuriyeti, Çin Halk Cumhuriyeti, Kırgız Cumhuriyeti, Rusya Federasyonu tarafından 15 Haziran 2001 tarihinde Çin’in Şanghay kentinde ilan edilen daimi bir kuruluştur. Tacikistan Cumhuriyeti ve Özbekistan Cumhuriyeti Cinsel hükümetler arası örgüt. Selefi “Şangay Beş Krallık” mekanizmasıydı.

Eylül 2022 itibariyle, Şanghay İşbirliği Örgütü’nün dokuz üye ülkesi bulunmaktadır: Hindistan Cumhuriyeti, Kazakistan Cumhuriyeti, Çin Halk Cumhuriyeti, Kırgız Cumhuriyeti, Pakistan İslam Cumhuriyeti, Rusya Federasyonu, Tacikistan Cumhuriyeti, Özbekistan Cumhuriyeti, İran İslam Cumhuriyeti; üç Gözlemci Devlet: Afganistan İslam Cumhuriyeti, Belarus Cumhuriyeti, Moğolistan; dokuz diyalog ortağı: Azerbaycan Cumhuriyeti, Ermenistan Cumhuriyeti, Kamboçya Krallığı, Nepal, Türkiye Cumhuriyeti, Demokratik Sosyalist Cumhuriyet Sri Lanka, Suudi Arabistan, Mısır Arap Cumhuriyeti, Katar Devleti. 20 yıllık kısa gelişme sürecinde SCO, özellikle terörle mücadele, ayrılıkçı güçlerle mücadele, iklim sorunları ve salgınla mücadele gibi alanlarda aslında birçok rol oynadı. Ve bu eski doğu gücünü sakince ve nesnel bir şekilde yeniden incelememize değer, çünkü dünya üzerindeki etkisi zaten çok önemli. 70 yıldan fazla bir süre önce 16 tondan az çelik üreten ve 70 milyar ABD dolarının altında GSYİH’ye sahip olan bu ülke, sadece 1,4 milyar insanı besleme sorununu çözmekle kalmadı, aynı zamanda dünyanın en büyük ikinci ekonomisi haline geldi.

Dünyada birçok ülke 70 yıl önce Sorun henüz çözülmedi hatta kalkınma bile durakladı Batı dünyasında yayılan değerlere uygun hareket etmeyen bir ülke kendi yolundan çıktı başarısını sürekli olarak kanıtlamış ve Batı tarzı siyasi sistemin insanın tek ve kaçınılmaz gelişimi olmadığını kanıtlamıştır. Öte yandan İngiliz, Fransız ve Amerikalıları davet etmek için öncelik kullananların tercihi. Son 100 yılda kendi ülkelerini alt üst ettiler, çoğu bekledikleri sonucu alamadılar, tam tersine birçok bölgede insanlar bunun bedelini, yoksulluk ve kargaşanın bedelini hala ödüyor.

Aynı zamanda büyük bir ülke, ne savaş çıkardı, ne devrim ihraç etti, ne de kuklaları destekledi. 2000 yılı aşkın bir süre önce zirvesinde 120’den fazla parçaya bölünmüş olan böyle bir ülke, hala 56 etnik gruptan oluşan bir ülkeye sahip. Birçok sürtüşmeler, bükülmeler ve dönüşler oldu ama Çin yaptı. Dünyanın birçok yerinde On milyonlarca insan birkaç ülkeye bölünebilir. Bir ülkede hala birbirinden farklı partiler ve güçler durmadan tartışır. Aynı inancın altında, her biri gerçeği temsil ettiğini iddia eden ve tereddüt etmeyecek 73 dal olabilir mi? Batı endüstriyel medeniyetinin ve siyasi sisteminin ortaya çıkışı sadece 200 yıldan fazla bir süredir var olmuştur, ancak binlerce yıllık medeniyete sahip birçok gruba meydan okumuştur.

Bazıları fethedildi, bazıları teslim oldu ve bazıları da hoş geldin için kapıyı açmak için öncelik aldı. Bu hiç bir taviz vermedi. Binlerce yıllık kadim şark bilgeliği ile bu meydan okumaya direnen ve dünyada ikinci olan ülke, gerçekten de bizim derin düşüncemize layıktır. Ve o ve Batı’nın boykot ettiği iki ülke olan Rusya ve İran giderek gerginleşirken, dünyanın son yüzyılın en büyük değişimini yaşadığını anlamakla kalmamalı, son 100 yılı da düşünmeliyiz.

İSKENDER İPEK