Kosova-Sırbistan geriliminde AB ve ABD’nin girişimleri sonuç vermedi

Kosova ve Sırbistan arasında temmuz sonunda başlayan gerginlik ciddiyetini korurken Avrupa Birliği (AB) ve ABD’nin girişimleri, aylar geçmesine rağmen henüz sonuç vermedi.

İki komşu ülke arasındaki gerginlik, Kosova’nın Sırbistan’dan ayrılarak 17 Şubat 2008’de tek taraflı bağımsızlığını ilan etmesine ve Sırbistan’ın Kosova’yı kendi toprağı olarak görmeye devam etmesine dayanıyor.

Kosova Savaşı’nın (1998-1999) ardından geçen sancılı dönemde, iki ülke arasında nihai sonucu karşılıklı tanıma olacak şekilde ilişkilerin normalleştirilmesi amacıyla 2011’de AB arabuluculuğunda diyalog süreci başlatılmıştı. Aradan 10 yılı aşkın süre geçmesine rağmen taraflar henüz anlaşmaya varamadı. Bu süreç de yaşanan gerginlikler nedeniyle sık sık sekteye uğradı.

İki ülke arasında gerilimin tırmanmasına neden olan meselelerin listesi kabarık iken Kosova hükümetinin temmuz sonunda Sırbistan’a mütekabiliyet ilkesi doğrultusunda “Sırbistan kimlik kartlarıyla Kosova’ya giriş/çıkış yapanlara geçici beyan formları verilmesi” ve “Sırp makamlarınca Kosova’daki Sırplara verilen araç plakalarının ‘RKS’ (Kosova Cumhuriyeti) plakalarına dönüştürülmesi” ile ilgili kararların yürürlüğe gireceğini duyurması, son dönemde bölgede tansiyonu yükseltti.

Sınır geçişleri kapatıldı, siren sesleri duyuldu

Kosova hükümetinin kararı üzerine, Kosovalı Sırplar 31 Temmuz’da araçlarla ülkenin kuzeyinde Sırbistan ile sınır geçişlerini kapatırken Kosova’nın kuzeyinde siren sesleri duyulmuştu. Ardından, Kosova polisi Brnjak ve Jarinje sınır kapılarını kapatmıştı.

Gerilimin tırmanmasıyla NATO’nun Kosova Gücü (KFOR), Kosova’nın kuzeyinde istikrarın tehlikeye girmesi durumunda müdahaleye hazır olduğunu bildirmiş, Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu da Türkiye’nin gerilimi azaltmak için üzerine düşeni yapmaya hazır olduğunu açıklamıştı.

AB ve ABD’nin arabuluculuğu ve yoğun mesaisi sonrasında Kosova hükümeti, kararların uygulanmasını 1 Eylül’e ertelemişti.

Brüksel’deki görüşmede sonuç alınamadı

Bu gelişmeler ışığında 17 Ağustos’ta NATO Genel Sekreteri Jens Stoltenberg, Belçika’nın başkenti Brüksel’deki NATO karargahında Kosova Başbakanı Albin Kurti ve Sırbistan Cumhurbaşkanı Aleksandar Vucic ile ayrı ayrı görüşmüş, Kosova ile Sırbistan arasındaki gerginliğin yatıştırılması çağrısında bulunmuştu.

Görüşmeden bir gün sonra, 18 Ağustos’ta Kurti ve Vucic, AB Dış İlişkiler ve Güvenlik Politikası Yüksek Temsilcisi Josep Borrell’in eşliğinde bir araya gelmiş, Brüksel’de 6 saatten fazla süren toplantıdan Sırbistan ile Kosova arasındaki normalleşme sürecini içeren süreç konusunda bir sonuç alınamamıştı.

Priştine-Belgrad arasında “serbest dolaşım” anlaşması

Görüşmeden 10 gün sonra Borrell, 27 Ağustos’ta yaptığı açıklamada, Kosova ile Sırbistan arasında Kosovalı Sırplar dahil, tüm vatandaşların serbest seyahati konusunda anlaşmaya varıldığını bildirmiş, Sırbistan’ın Kosova kimliği taşıyanlar için giriş/çıkış belgelerini kaldıracağını ve Kosova’nın da Sırbistan kimliği taşıyanlar için bu belgeleri istemeyeceğini açıklamıştı.

Kosova ile Sırbistan arasında kimlik kartlarıyla seyahat anlaşması 1 Eylül itibarıyla uygulanmaya başlanmış, Türkiye Dışişleri Bakanlığı da Kosova ve Sırbistan arasında kimlik kartlarıyla sınır geçişleri konusunda uzlaşıya varılmış olmasından memnuniyet duyulduğunu bildirmişti.

Bu kapsamda, Kosova ile Sırbistan arasında 31 Temmuz ve 1 Ağustos’ta gerilime neden olan iki karardan diğeri olan “Sırp makamlarınca Kosova’daki Sırplara verilen araç plakalarının ‘RKS’ (Kosova Cumhuriyeti) plakalarına dönüştürülmesi” kararı da uygulanmaya başlamıştı.

Kosova Başbakanı Kurti, Kosovalı Sırplara plakalarını yasallaştırmaları çağrısında bulunarak Sırbistan tarafından verilen plakaların RKS olarak değiştirilme sürecinin 61 gün boyunca devam edeceğini belirtmişti.

Kosovalı Sırplar yerel ve merkezi kurumlardan çekildi

Kararın uygulanma sürecinin sona ermesine yakın, Kosova hükümeti 31 Ekim’de sona ermesi gereken ve ülkede Sırbistan makamlarının verdiği araç plakalarının yeniden tesciline ilişkin kararın uygulanma sürecini aşamalı olarak Nisan 2023’e ertelediğini duyurmuştu.

Kosova makamlarınca “yasa dışı” olarak nitelendirilen bu araçların sahiplerine önce uyarıda bulunacağı, ardından ceza verileceği ve son olarak test plakaları yerleştirileceğini belirtilmişti.

Uygulanacak yaptırımlar hakkında o dönem detaylar veren Kurti, “1 Kasım ile 21 Kasım arasında yasa dışı plaka sahiplerine uyarı cezası verilecek. Ardından 21 Kasım’dan itibaren iki ay içinde uyarı olmayacak, yasanın öngördüğü şekilde para cezası olacak. Önümüzdeki yıl 21 Ocak’tan itibaren 21 Nisan’a kadar, 3 ay boyunca sadece test plakalarıyla dolaşım mümkün olacak, KM plakaları (Sırp makamlarının verdiği plakalar) ile değil.” ifadelerini kullanmıştı.

Öte yandan Kosovalı Sırplar da geri adım atmayan Kosova hükümetine karşı 5 Kasım’da ülkenin merkezi ve yerel kurumlarından çekildiklerini duyurmuştu. Bu kapsamda NATO’nun Kosova Barış Gücü (KFOR) ve Avrupa Birliği (AB), farklılıkların yapıcı diyalog yoluyla çözülmesi ve gerilimin düşürülmesi çağrısında bulunmuştu.

Sorunun çözümü için Fransız-Alman teklifi

Kosova Cumhurbaşkanı Vjosa Osmani ve Başbakan Kurti, 11 Kasım’da Fransa Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron ile başkent Paris’te bir araya gelmelerinin ardından, Priştine-Belgrad arasındaki meselelerin çözümü için Fransız-Alman teklifi sunulduğunu açıklanmış ancak bu teklifin içeriği paylaşılmamıştı.

Sırp lider Vucic ise bu teklif kapsamında Almanya ve Fransa’nın, Sırbistan’ın AB’ye üye olmasına karşılık olarak kendilerinin Kosova’nın uluslararası kurumlara üye olmasına izin vermesini talep ettiğini savunmuştu.

Kurti ise Paris’teki Barış Forumu’nda görüştüklerinde Borrell’in, bu önerinin Fransız-Alman önerisi olmadığını, Fransa ve Almanya tarafından desteklenen AB önerisi olduğunu söylemiş ve “Tamam o halde, biz de öyle diyeceğiz, AB’nin önerisi, Ancak maalesef bugün o (Borrell) AB’nin Kosova ile Sırbistan arasındaki ilişkilerin normalleşmesi önerisinden vazgeçti.” demişti.

AB arabuluculuğundaki toplantıdan çözüm çıkmadı

Tüm bu gelişmelerin ardından 21 Kasım’da Vucic ile Kurti, AB Dış İlişkiler ve Güvenlik Politikası Yüksek Temsilcisi Borrell arabuluculuğunda bir kez daha bir araya gelmişti.

Borrell, toplantı bitiminde yaptığı açıklamada, Vucic ile Kurti’nin görüşmesinden gerginliğin düşürülmesi adına bir çözüm çıkmadığını açıklamıştı.

Vucic, anlaşmaya varamadıklarını ve kendilerinin yapıcı bir tutum sergilediklerini ifade ederken Kurti, AB’nin Kosova’dan yasa dışı plakalar için para cezası vermemesi ve uyarı cezası ile devam etmesini, Sırbistan’dan ise bu plakalardan vermemesini talep ettiğini açıklamıştı.

Ayrıca Kurti, Borrell’in, AB’nin Kosova-Sırbistan ilişkilerinin tamamen normalleşmesi için önerdiği tarih olan Mart 2023’ten vazgeçtiğini savunmuştu.

48 saatlik erteleme

Kosova tüm itirazların ardından “yasa dışı” plakalarla ilgili yine yeni bir karar almak durumunda kaldı.

Kurti, 22 Kasım itibarıyla para cezasına dönüştürülmesi beklenen kararın yeni aşaması konusunda ABD’nin Priştine Büyükelçisi Jeffrey Hovenier’in talebini kabul ettiğini ve ülkede araçlarının plakalarını yeniden tescil etmeyen “yasa dışı” plaka sahiplerine para cezası uygulanmasının 48 saat ertelendiğini duyurmuştu.