Eski Çin Devlet Başkanı Ciang Zımin yaşamını yitirdi

Çin Komünist Partisi (ÇKP) Merkez Komitesinden yapılan açıklamada, Ciang’ın lösemi ve çoklu organ yetmezliğinden tedavi gördüğü Şanghay’da öğle saatlerinde öldüğü bildirildi.

Pekin’de 1989’da Tienanmın Meydanı’ndaki protestoların kanlı şekilde bastırılmasının ardından iktidara gelen Ciang, kendisinden önceki Çin lideri Dıng Şiaoping’in dışa açılma ve reform politikasının uygulayıcısı olmuştu.

Ülkede 1990’larda liderliği üstlenen Ciang, o güne dek devrimin ilk kuşağından askeri ve siyasi figürlerin oluşturduğu ÇKP yönetimine kurumsal bir yapı getirmiş ve sivil bürokrasiyi iktidara taşımıştı.

Ciang, “Üç Temsil” adını verdiği teorisiyle ÇKP’nin işçi sınıfını temsil ettiği görüşünü revize ederek, “partinin, Çin’deki gelişen üretici güçleri, gelişen kültürü ve Çin halkının çoğunluğunun çıkarlarını temsil ettiği” anlayışını getirmişti.

Reform ve dışa açılma politikalarının uygulayıcısıydı  

Çin’de 96 yaşında hayatını kaybeden Ciang Zımin, Soğuk Savaş’ın bitişinin ardından, ülkenin dünya ekonomisiyle bütünleşme yoluna girdiği döneme damgasını vuran liderdi.

Pekin’de 1989’da Tienanmın Meydanı’ndaki protestoların bastırılmasının ardından iktidara gelen Ciang, kendisinden önceki Çin lideri Dıng Şiaoping’in başlattığı dışa açılma ve ekonomik reform politikalarının savunucusu ve uygulayıcısıydı.

1980’lerin sonundan 2000’lerin başına dek Çin’in en önemli siyasi figürü olan Ciang, ülkenin Soğuk Savaş sonrasında dünya ekonomisiyle bütünleşme adımlarına ve 2001’de Dünya Ticaret Örgütü’ne üye olmasına giden sürece öncülük etti.

Ciangsu eyaletinin Yangcou şehrinde 1926’da doğan Ciang, Çin Halk Cumhuriyeti’in kurucusu Mao Zıdong ve onun etrafındaki ilk nesil devrim kadrolarından gelmeyen ilk liderdi.

Çin’de Japon işgalinin olduğu yıllarında büyüyen Ciang, üniversite öğrenimine işgal altındaki Nancing’de Ulusal Merkez Üniversitesi’nde başladı, ardından bugün Şanghay’da bulunan Ulusal Ciao Tong Üniversitesi’nin elektrik mühendisliği bölümünden mezun oldu.

Ciang, mezuniyetinin ardından Sovyetler Birliği’nin desteği ile kurulan otomobil fabrikasında, ardından devlete ait First Automobile Works (FAW) otomotiv sanayi şirketinde görev yaptı.

Üniversite yıllarında Çin Komünist Partisi (ÇKP) üyesi olan Ciang, kamuda görevler üstlendikten sonra Komünist Parti’nin en yüksek karar organı Merkez Komite’nin üyesi oldu.

Ciang, 1983’te Elektronik Sanayi Bakanı, 1985’te Şanghay Belediye Başkanı ve 1987’de Şanghay Parti Komitesi Sekreteri oldu. ÇKP Merkez Komitesi Siyasi Bürosu üyeliğine yükselerek ulusal siyasette önemli yer edindi.

1989’a Tienanmın Meydanı’nın protestoların parti yönetiminde yol açtığı krizin ardından, protestoculara sempatiyle yaklaşan liberal eğilimli Genel Sekreter Cao Ziyang’ın tasfiye edilmesiyle yaşanan boşlukta, dönemin Çin lideri Dıng Şiaoping tarafından genel sekreterliğe getirildi.

Ciang’ın Şanghay Parti Sekreteri iken siyasal reform ve demokrasi talep eden protesto hareketine yakın çizgideki “Dünya Ekonomi Bülteni” adlı gazeteyi “zararlı yayınları” nedeniyle kapatması, partinin muhafazakar kanadının gözüne girmesini sağlamıştı.

“Sosyalist piyasa ekonomisi”

Dıng’ın dışa açılma ve reform politikalarını destekleyen Ciang, bu yöndeki adımların uygulayıcısı oldu.

Çin liderinin reform ve dışa açılma politikasının sürdürüleceği mesajını verdiği 1992’deki Güney Turu’nda ona eşlik eden Ciang, ÇKP’nin aynı yıl yapılan 14. Ulusal Kongresi’nde Çin’in küresel ekonomi ile bütünleşmesinin önemini vurgulayarak, ilk kez “sosyalist piyasa ekonomisi” kavramını ortaya attı.

Bu politika, merkezi planlamaya dayalı bir sosyalist ekonomik sistem yerine, temelde Komünist Parti’nin ve devletin düzenleyici rolde olduğu bir piyasa ekonomisini öngörüyordu.

ÇKP Genel Sekreterliği ve Merkezi Komisyon Başkanlığını üstlenen Ciang 1993’te devlet başkanlığına seçildi.

Ciang, küresel ekonomiyle bütünleşme sürecinde önemli kilometre taşı olan, Çin’in 2001’de Dünya Ticaret Örgütü’ne üye olmasına giden sürece öncülük etti.

– İdarede kurumlaşma

Ciang, Çin Halk Cumhuriyetinin kuruluşundan beri devrimin ilk kuşağından askeri ve siyasi kişiliklerin hakim olduğu ÇKP’nin yapısını yenilemek için yönetimde kurumsallaşmaya ve profesyonelleşmeye önem verdi. Kendisi de teknokrat kökenli Ciang, parti yönetimindeki atamalarda eğitim, teknik bilgi ve yönetim tecrübesini gözeten, liyakati önceleyen kurallar getirdi.

ÇKP Genel Sekreterliğini 2002’de kendi iradesiyle Hu Cintao’ya devrederek partide iktidarın çatışmasız devredilmesi teamülünü oluşturan lider olan Ciang, 2003’te devlet başkanlığını, 2004’te ise Merkezi Askeri Komisyon başkanlığını halefine devrederek devlet ve ordunun başındaki görevlerinden de ayrıldı.

Üç temsil kuramı

Ciang, Sovyetler Birliği’nin yıkılmasını izleyen dönemde, ekonomideki liberalleşmenin aksine siyasal alanda açıklığa ve reforma karşı çıkarak, Komünist Parti’nin mutlak otoritesinin korunmasından yana bir çizgi izledi.

Parti liderliğinden ayrılmadan önce Ciang’ın “Üç Temsil” adını verdiği teorisi, Marksizm-Leninizm, Mao Zıdong Düşüncesi ve Dıng Şiaoping Teorisi ile birlikte ÇKP tüzüğüne ve ardından anayasaya girdi.

Üç Temsil Teorisi ile ÇKP’nin işçi sınıfı öncülüğündeki emekçi sınıflarını temsil ettiği görüşünü revize edilerek, “partinin, Çin’deki gelişen üretici güçleri, gelişen kültürü ve Çin halkının çoğunluğunun çıkarlarını temsil ettiği” anlayışı benimsendi.

“Siz çok genç ve basitsiniz, bazen de naif”

Ciang, alışılageldik Çinli komünist liderlerin aksine, duygularını ifade etmekten çekinmeyen, medyaya kendini göstermeyi seven renkli bir kişiliğe sahipti.

Çince’nin farklı lehçelerinin yanında İngilizce, Rusça, Almanca ve Rumençe konuşabilen Ciang, geleneksel Çin yaylısı Arhu, pan flüt ve ukalele çalıyor, İtalyan ve Çin operasından şarkılar söylemekten hoşlanıyordu.

1997’de ABD’yi ziyaret eden Ciang, bir sinemada “Titanik” filmini izleyip beğenisini dile getirmiş, Çinli izleyicilerin de seyredebilmesi için filmin ithal edilmesini ve ülkede gösterilmesini sağlamıştı.

Çinli liderin eski görüntülerinden ve konuşmalarından anlar bugün hala internette popüler “mimler” olarak paylaşılıyor.

Ciang’ın, Hong Kong’un 1997’de Çin’e devrinin ardından ilk Baş Yönetici olan Tung Chee-hwa’nın ikinci dönem adaylığına desteğinin “emperyal bir karar” olup olmadığını soran Hong Kong’lu kadın gazeteciye sinirlenerek “Siz çok genç ve basitsiniz, bazen de naif!” diye çıkışması hafızlara kazınmıştı.

Ciang’ın ileri yaşlarında kan kanseri nedeniyle sağlığı kötüye gidiyordu. Eski Çin lideri en son 2019 yılında Çin Halk Cumhuriyeti’nin 70. yıl kutlamalarında halkı karşısına çıkmış, 2021’de ÇKP 100. kuruluş yıl dönümü kutlamalarına ve ekimde 5 yılda bir yapılan ÇKP Ulusal Kongresi’ne katılmamıştı.